HİÇ ÇİZGİ ROMAN OKUDUNUZ MU? BEN OKUDUM. HÂLÂ OKUYORUM, AYRICA ÇİZGİ ROMANLARI ÇOK SEVİYORUM.
Her ne kadar okuma alışkanlığı ülkemizde düşük olsa da, özellikle gençler bir şeyler okumayı seviyor. Romanlar, araştırma kitapları, siyasi kitaplar… Tüm bunların yanında ise çok farklı bir tür bulunuyor; çizgi roman!
En basit tanımı ile olayların birbirini takip eden panel yani çerçevelenmiş resimlerle anlatıldığı hikâyelere çizgi roman (ÇR) deniyor. Karakterlerin konuşmaları konuşma balonları ile yansıtılıyor; yer, zaman, mekân ve farklı belirtkeler ise küçük kutular içine yazılıyor.
Çeşitli ses efektleri de yine aynı şekilde paneller içinde çağrışım yapacak kelimelerle okuyucuya iletilmeye çalışılıyor.
Her ne kadar çizgi roman denince akıllara hemen Teksas ve Tommiks gelse de, bu yazın türünün başlı başına bir sanat dalı olduğuna değinmek gerek. Kaynaklarda ÇR 9. Sanat olarak tanımlanır. Bu sanat dalının dünyada oldukça revaçta olan, üzerine araştırmalar yapılan ve Amerika ile İtalya başta olmak üzere pek çok ülkede ciddi ekonomik getiriler sağlayan bir alan olduğuna değinmeden geçmeyelim.
Peki, ÇR sadece Teksas-Tommiks’ten mi ibaret?
SARI ÇOCUK
Dünyadaki ilk ÇR örneği olarak Amerikalı Richard Fenton Outcalt’in, New York World adlı gazetede kısa bantlar (strip) halinde yayınladığı The Yellow Kid (Sarı Çocuk) adlı çalışması gösterilir. 1896 yılında ortaya çıkan Yellow Kid’i önemli kılan özelliği, ilk kez ana karakter olarak işlenen bir çocuğun etrafında gerçekleşen olayların konuşma balonları ile okuyucuya aktarılıyor olmasıdır.
Okuyucunun büyük ilgisini toplayan ve yayınlandığı gazetenin satışlarını büyük ölçüde etkileyen Sarı Çocuk ile gazeteler arasında strip rekabeti başlar. Birçok gazetede farklı şekillerde stripler yer alır. Stripler, zaman içinde kendi dergilerine evirilecek ve çizgi roman yayıncıları ortaya çıkacaktır.
ÇELİK ADAM ve ALTIN ÇAĞ
ÇR için altın çağın başlangıcı Superman karakterinin ortaya çıkışı olur. Ülkemizde de oldukça tanınan ve sevilen Superman, Jerry Siegel ve Joe Shuster tarafından ilk kez yazıldığında kel, dünyayı ele geçirmek isteyen kötü bir uzaylı olarak düşünülmüştür. Fakat bu fikri satamayan iki çizgi romancı, 1938 yılına kadar karakter üzerinde pek çok değişiklik yapar. Sonunda Superman, Action Comics isimli derginin ilk sayısında bu gün bildiğimiz haliyle yayınlanır.
Superman’in ardından etkisini bu günlere dek sürdürecek bir diğer karakter ise Batman olur. Bob Kane ve Bill Finger tarafından yaratılan, yarasa benzeri bir kostüm giyen, aslında çok zengin bir iş adamı olan Bruce Wayne’in Batman, yani Yarasa Adam olarak suçla savaşımını anlatan hikâyeler, 1939 yılında yayınlanmaya başlar.
Batman’in mottosu Kara Şövalye (Dark Knight), Superman’inki ise Çelik Adam (Man of Steel)dir.
MUCİZELER!
İkinci Dünya Savaşı’nda ÇR, büyük ölçüde popülerliğini yitirmeye başlamıştır. Yayıncılar artık yetişkinlere yönelik temaları işlemekte ve yayınlarda suç, cinayet, korku ve
bilim kurgu öğelerine yer vermektedir.
Yine 1939 yılında kurulan Timely Comics adlı yayınevi ise rotasını süper kahraman temasına çevirir ve ilk dergisi Namor’u yayınlamaya başlar. Namor, deniz altı şehri Atlantis’in kralıdır, insanları sevmez, okyanusun altındaki kendi ülkesini savunur ve zaman zaman yer üstündeki şehirlere zarar verir. Bu noktada ise aynı yayınevinden başka bir karakter ortaya çıkar; Human Torch, yani Alev Adam. Vücudu oksijen ile temas ettiğinde alev alan Human Torch ve Namor’un kavgalarının anlatıldığı ÇR’ler okuyucuda büyük ilgi uyandırır.
Öte yandan Amerikan halkı ve askerlerine, sürmekte olan İkinci Dünya Savaşı nedeniyle moral yaratması amacıyla Timely Comics’de yeni bir karakter ortaya çıkar; Captain America (Yüzbaşı Amerika ya da Kaptan Amerika)! Captain America, ilk sayısının kapağında Hitler’e yumruk atarken resmedilir.
Amerika’daki ÇR piyasası büyüyüp rekabet artarken, iki büyük yayıncı çıkış noktaları aramaya devam etmektedir. Timely Comics önce Atlas Comics, nihayetinde ise Marvel Comics adı
nı alır. Batman ve Superman’in yayıncısı National Comics ise ismini Batman’in maceralarının yer aldığı dergi olan Dedective Comics’in kısaltması olan DC Comics olarak değiştirir ve Batman kendi adıyla yayınlanmaya devam eder.
Marvel (Mucize) Comics’in tepesindeki isim Stan Lee, yarım yüzyıldan fazla süredir popülerliklerini koruyan Spider Man, Hulk, İron Man gibi pek çok karakteri yaratan isim olmuştur.
Amerika’da ÇR büyük ölçüde süper kahraman hikâyelerine dönüşürken bu üretim sayfalarla sınırlı kalmaz. Koleksiyon ürünleri, çizgi filmler, diziler, sinema filmleri gibi birçok yan ürün ortaya çıkar.
Bu gün çizgi roman uyarlaması filmler dünya çapında milyarlarca dolar hâsılat elde ediyor.
Tüm bunlar olurken, okyanusun karşı kıyısında, Avrupa’da da daha farklı bir ÇR piyasası gelişmeye devam etmektedir
TEKSAS, TOMMİKS
Avrupa’da iki ÇR ekolü gelişir. Bunlardan biri Fransızca yazılan, Fransalı ve Belçikalı yazar, çizerlerce üretilen Frankofon eserler, diğeri ise İtalyanca yazılan, İtalyalı sanatçıların ürettiği Fumetti eserlerdir.
Bu iki ekolün tarihi 20. Yüzyılın başlarına kadar dayanır.
Sonradan çizgi dizilere ve sinema filmlerine uyarlanan pek çok Frankofon eser vardır. Örneğin Asterix, Tenten, Red Kit hatta Şirinler Frankofon ÇR karakterleridir.
İtalyan ekolünde ise duman, bulut anlamına gelen Fumetti olarak isimlendirilen karakterler ülkemizde yıllarca belki de İtalya ya da Avrupa menşeili olduklarını bilinmeden okunmuştu. En başta belirttiğimiz, ÇR deyince akla ilk gelen Teksas ve Tommiks gibi yayınlar, Amerikalı olan,
Amerika’da geçen ama İtalyan yazar, çizerler tarafından İtalya’da üretilen eserlerdir. Zagor, Mister No da birer Fumetti ürünüdür.
Ülkemizde en bilinen Fumetti karakterleri saydıklarımızın dışında Nathan Never, Dylan Dog, Martin Mysterie, Julia, Kaptan Swing, Büyülü Rüzgâr gibi yayınlardır. Nathan Never karanlık bir uzak gelecekte geçer. Robotlar, uzay gemileri, teknolojik silahlar Never’ın evreninin bir parçasıdır. Dylan Dog Londra’da yaşayan polislikten atılma bir dedektiftir. Doğaüstü konuları çözüme kavuşturur. Yaratıklar, büyüler, canavarlar maceralarının parçalarıdır. Martin Mystere bir maceracıdır. Julia narin bir kadındır, kriminologdur. Teksas olarak bilinen Çelik Blek ve Kaptan Swing farklı maceralarda fakat aynı dönemde, Amerika’nın kuruluş döneminde yaşarlar. Bir korucu olan Tommiks’in yaşadığı dönem 1800’lerin ortalarıdır. Büyülü Rüzgar ise yine doğaüstü olaylara çözüm getiren bir kızıl derilidir.
Bunlar dışında sayısız Frankofon ve Fumetti karakteri yayınlanmış ve yayınlanmaya devam etmekte…
MANGA, ANİME, ECCHİ
Son olarak değineceğimiz ekol ise Japon kaynaklı olan Manga, Anime ve Ecchi türleri.
Manga, genel olarak Japon çizgi romanlarına verilen isim. Hatta müzik grubu Manga da ismini buradan esinlenmiş. Mangaların ortak özellikleri, karakterlerin sahip oldukları kocaman gözler, bağırdıklarında büyüyen ağızlar, gerildiklerinde alınlarından dökülen dev ter damlaları. Anime de Japon çizgi filmlerinin ismi. Pokemon, Beyblade, Bakugan, Şeker Kız Candy hatta Tsubasa gibi pek çok karakter birer Japon anime karakteri. Ecchi ise cinsel içerik barındıran çizgi roman ve çizgi filmlere verilen isim.
Manga kelimesinin kullanımı 1700’lü yılların sonuna kadar dayanmaktadır. Abartılı çizimlere sahip mangalar sağdan sola okunur. Kendi içinde tutarlı öykülerin anlatıldığı mangaların kimi maceraları binlerce sayfaya ulaşabilmektedir.